Prawdziwa Realpolitik: od królewskości Chrystusa w Ourique do Społecznego Panowania Chrystusa Króla

„Trzeba bowiem, ażeby królował.”
(1 Kor 15,25)

Streszczenie

Niniejszy artykuł stanowi krytykę nowożytnego pojęcia realpolitik (opartego na rozdziale między moralnością a polityką) i przedstawia jako kontrapunkt prawdziwą politykę realną — tę, która opiera się na królewskości Chrystusa, objawionej w Cudzie z Ourique (1139) i doktrynalnie potwierdzonej w encyklice Quas Primas (1925) papieża Piusa XI. Wbrew makiawelicznej przebiegłości i bismarckowskiemu pragmatyzmowi, artykuł stwierdza, że każda prawdziwie realna polityka musi być podporządkowana wiecznej prawdzie i panowaniu społecznemu Chrystusa Króla.

1. Nowożytne znaczenie realpolitik: Machiavelli, Bismarck i racja stanu

Wyrażenie realpolitik, choć ukute w XIX wieku przez Ludwiga von Rochaua w jego dziele Grundsätze der Realpolitik, stało się symbolem pragmatycznego i niemoralnego sprawowania władzy, zwłaszcza za sprawą postaci Otto von Bismarcka, „Żelaznego Kanclerza”. Bismarck, realizując zjednoczenie Niemiec poprzez wojnę, siłową dyplomację i wykorzystywanie namiętności narodowych, uosabiał politykę opartą na interesie państwa ponad sprawiedliwością i prawdą.

Ten model ma jednak swoje korzenie w myśli Machiavellego, który pisząc Księcia około 1513 roku, ustanowił nową podstawę myślenia politycznego: władzę, a nie sprawiedliwość, jako centrum porządku społecznego. Dla Machiavellego władca musi „nauczyć się być nie-dobrym”, ponieważ dobro nie zapewnia stabilności władzy — za to przebiegłość już tak.

„Książę, który pragnie utrzymać się przy władzy, musi nauczyć się nie być dobrym.”
(MAKIAWELLI, Książę, rozdz. XV)

W ten sposób powstaje rozdział między moralnością prywatną a działaniem publicznym. Polityka przestaje być posługą kierowaną prawem naturalnym i boskim, a staje się techniką panowania, autonomiczną i obojętną wobec prawdy. To właśnie ten rozłam jest istotą nowoczesnej polityki, której owoce widzimy w tyraniach, totalitaryzmach i upadku narodów.

2. Chrześcijańska fundacja królewskości w Ourique: rzeczywistość i boska misja

W przeciwieństwie do tego ducha rozdziału moralności i polityki, Cud z Ourique objawia się jako antyteza i fundacja nowego ładu. 25 lipca 1139 roku, w przeddzień bitwy z Maurami, książę Afonso Henriques miał wizję Ukrzyżowanego Chrystusa, który powiedział mu:

„Nie lękaj się, Afonso, bo Ja jestem Bogiem Zastępów. Nie przez wielość ludzi, ale przez cnotę zwycięża się w bitwach.”

To wydarzenie, oprócz inspiracji do zwycięstwa nad pięcioma królami Maurów, doprowadziło do ogłoszenia się Afonso Henriquesa królem Portugalii (Rex Portugallensis) — tytułu, który według tradycji został przyjęty przez wojsko i później zatwierdzony przez Kościół.

Ourique nie jest mitem nacjonalistycznym, lecz wydarzeniem teologiczno-politycznym: namaszczeniem władcy przez Chrystusa do wypełnienia świętej misji — założenia katolickiego królestwa, poświęconego Maryi, które miałoby być narzędziem chrześcijańskiej cywilizacji. To objawienie królewskości jako służby Królestwu Bożemu.

W przeciwieństwie do Machiavellego czy Bismarcka, Afonso Henriques nie zdobywa tronu siłą, lecz dzięki boskiemu wybraniu, podporządkowując się woli Chrystusa. Prawdziwa realpolitik rodzi się nie z kalkulacji, lecz z uznania królewskiej suwerenności Chrystusa jako fundamentu władzy.

3. Św. Tomasz z Akwinu i prawdziwa polityka realna: między prawem naturalnym a wiecznym

Św. Tomasz z Akwinu, w traktacie De Regno, dostarcza doktrynalnych podstaw tej królewskiej polityki:

„Celem społeczeństwa politycznego jest życie cnotliwe, ponieważ tylko przez cnotę człowiek osiąga swój ostateczny cel, którym jest wieczne zbawienie.”
(TOMASZ Z AKWINU, De Regno, I, rozdz. XV)

Polityka powinna zatem prowadzić ludzi ku życiu cnotliwemu, a władza cywilna posiada legitymację jedynie, jeśli jest zgodna z prawem naturalnym i boskim. Każda władza, która się od tego oddala, staje się niesprawiedliwa i nielegalna. Polityka jest prawdziwie „realna”, gdy zgadza się z porządkiem ontologicznym i moralnym ustanowionym przez Boga.

To ujęcie radykalnie różni się od nowożytnego pojmowania polityki jako areny sił i pożądań. Chrześcijański realizm jest ontologiczny i moralny: rzeczywistość nie składa się z sił, ale z natury i celu.

4. Quas Primas: doktryna Społecznego Panowania Chrystusa

Teologiczne potwierdzenie królewskości Chrystusa jako fundamentu ładu politycznego znajduje się w encyklice Quas Primas papieża Piusa XI z 1925 roku, ogłoszonej w kontekście kryzysu chrześcijaństwa i wzrostu sekularyzmu.

„Chrystus winien królować nad jednostkami, rodzinami, narodami i państwami.”
(PIUS XI, Quas Primas, nr 11)

Ustanowienie święta Chrystusa Króla miało na celu przypomnienie Jego suwerenności wobec prób wykluczenia Go z życia publicznego. Papież ukazuje, że prawdziwy pokój może zostać przywrócony jedynie wtedy, gdy ludy ponownie uznają panowanie Chrystusa nad wszystkimi sferami życia: intelektualnego, moralnego, prawnego, politycznego i społecznego.

„Wykluczenie Chrystusa z prawa i życia publicznego przyniosło ludzkości ogromny chaos moralny i polityczny.”
(Quas Primas, nr 24)

Ta doktryna nie proponuje teokracji klerykalnej, ale przywrócenie polityki jako posługi wobec integralnego dobra wspólnego, w której państwo uznaje prawdę obiektywną, prawa Boże i prawa Kościoła oraz sprzyja rozkwitowi życia cnotliwego obywateli.

5. Ourique i przyszłość: królewska misja narodów chrześcijańskich

Kiedy mówimy, że prawdziwa realpolitik narodziła się w Ourique, mówimy, że naprawdę realna polityka to nie ta, która manipuluje rzeczywistością, lecz ta, która poddaje się Prawdzie — Osobie Jezusa Chrystusa.

Portugalia — jak wszystkie narody ukształtowane pod Krzyżem — narodziła się z aktu uznania panowania Chrystusa. Jej misją nie jest panowanie nad światem, lecz prowadzenie świata do Chrystusa, zgodnie z hasłem portugalskiej ekspansji: „Aby On królował.”

Królewskość Chrystusa, uznana w Ourique, domaga się dziś od nas tego samego gestu pokory i posłuszeństwa, jaki uczynił Afonso Henriques wobec Ukrzyżowanego: oddania berła naszych decyzji osobistych, rodzinnych i politycznych Temu, który jest prawdziwym Królem.

Zakończenie: Polityka bez Chrystusa to iluzja

Polityka nowoczesna to iluzja. Jej „realizm” jest ślepy na najgłębszą rzeczywistość świata: że wszystko zostało stworzone przez Chrystusa, dla Chrystusa i w Chrystusie (por. Kol 1,16). Każda władza, która to ignoruje, staje się fikcyjna, krucha lub demoniczna.

Realpolitik Machiavellego i Bismarcka może zdobywać trony, ale nie buduje trwałych królestw. Polityka oparta na królewskości Chrystusa — objawiona w Ourique i nauczana przez Kościół — jest jedyną zdolną przywrócić porządek, sprawiedliwość i pokój.

„Trzeba bowiem, ażeby królował.”
(1 Kor 15,25)

Przypisy

• MAKIAVELLI, Nicolau. Książę. São Paulo: Martin Claret, 2001.

• TOMASZ Z AKWINU. De Regno ad Regem Cypri. W: Opera Omnia. Rzym: Leonine, 1882.

• PIUS XI. Quas Primas. Watykan, 1925. Dostępne na: https://www.vatican.va/content/pius-xi/en/encyclicals/documents/hf_p-xi_enc_11121925_quas-primas.html. Dostęp: 01 lip. 2025. 

Bibliografia

MAKIAVELLI, Nicolau. Książę. São Paulo: Martin Claret, 2001.

OUSSET, Jean. Aby On Królował [Para que Ele Reine]. 2. wyd. São Paulo: Permanência, 2002.

PIUS XI. Quas Primas. Watykan, 1925. Dostępne na: https://www.vatican.va/content/pius-xi/en/encyclicals/documents/hf_p-xi_enc_11121925_quas-primas.html. Dostęp: 01 lip. 2025.

TOMASZ Z AKWINU. De Regno ad Regem Cypri. W: Opera Omnia. Rzym: Leonine, 1882.

CORRÊA DE OLIVEIRA, Plínio. Rewolucja i Kontrrewolucja [Revolução e Contra-Revolução]. 3. wyd. São Paulo: Vera Cruz, 1993.

CALAFATE, Pedro. Myśl Filozoficzna w Portugalii: Wieki XV–XVIII [Pensamento Filosófico em Portugal: Séculos XV a XVIII]. Lizbona: Fundação Calouste Gulbenkian, 2001.

CARVALHO, Olavo de. Ogród Udręk [O Jardim das Aflições]. 3. wyd. São Paulo: Vide Editorial, 2015.

DUARTE PIO, Dom. Ourique: Mit czy Cud? [Ourique: Mito ou Milagre?]. Lizbona: Bertrand, 2009.