Publiczne wyznanie wiary i intelektu: kwestia etyki i zbawienia

Tak jak Kościół katolicki wymaga, aby wiara była publicznie wyznawana, tak życie intelektualne — gdy jest wykonywane jako służba Bogu — nie może być działalnością prywatną, ukrytą ani potajemną. Musi być świadectwem wobec ludzi, ponieważ Ten, który widzi w ukryciu, jest także Tym, który sądzi w ukryciu, a Jego nie da się oszukać.

Sam Chrystus jasno powiedział: „Każdego, kto mnie wyzna przed ludźmi, i Ja wyznam przed moim Ojcem, który jest w niebie. Ale tego, kto mnie się zaprze przed ludźmi, i Ja się zaprę przed moim Ojcem, który jest w niebie” (Mt 10,32-33). Wiara zatem nie jest sprawą intymną, subiektywną ani opcjonalnie publiczną. Wymaga publicznego wyrażenia przylgnięcia do Słowa, które jest Prawdą.

Podobnie działalność intelektualna, gdy jest ukierunkowana według zasług Chrystusa, sama w sobie jest aktem wiary. Praca rozumu jest ofiarą rozumną (rationabile obsequium), jak uczy św. Paweł: „Proszę was więc, bracia, przez miłosierdzie Boże, abyście składali wasze ciała na ofiarę żywą, świętą, Bogu przyjemną — jako waszą rozumną służbę Bożą” (Rz 12,1). Rozum, jako najwyższa część człowieka, powinien być ofiarowany Bogu w nieustannym poszukiwaniu prawdy — nie jako próżność, lecz jako służba, świadectwo i moralny obowiązek.

Etyka odpowiedzialności intelektualnej

Dlatego praca, którą tu wykonuję — w każdym środowisku, także w mediach społecznościowych — nie jest rozrywką ani pokazem erudycji. To ciągły akt kultu, służby i posłuszeństwa wobec Boga, którego nie da się oszukać. On widzi każdą myśl, każdą intencję, każde napisane słowo. Integralność życia intelektualnego nie dopuszcza udawania, nie toleruje kłamstwa ani nie współpracuje z miernotą.

To zrozumienie nie pochodzi z subiektywnego impulsu, lecz z bardzo precyzyjnej tradycji filozoficznej i teologicznej, która z jednej strony wyrażona jest w filozofii obecności Louisa Lavelle’a, a z drugiej w świadectwie tradycji chrześcijańskiej, jak naucza sama doktryna Kościoła.

Francuski filozof Louis Lavelle (1883–1951) jasno pokazał, że życie duchowe, a zwłaszcza działalność intelektualna, nie jest czymś oddzielonym od rzeczywistości, lecz bezpośrednim uczestnictwem w Bycie, w samym akcie istnienia. W swoim dziele Świadomość siebie Lavelle pokazuje, że poznanie nie jest zwykłym aktem zbierania informacji, lecz formą obecności — spotkaniem z Bytem, który nas konstytuuje. Poznawać to stać się obecnym wobec Bytu, a ta obecność jest przede wszystkim obecnością przed Bogiem.

Tę filozofię obecności głęboko przyswoił i nauczał Olavo de Carvalho, zwłaszcza w swoim Internetowym Kursie Filozofii, gdzie pokazuje, że działalność intelektualna nie jest jedynie ćwiczeniem logicznym czy informacyjnym, lecz procesem moralnym, egzystencjalnym, a w ostateczności religijnym. Olavo często powtarza, że filozofia to sposób bycia, nie tylko myślenia, i że wymaga ona nawrócenia moralnego oraz absolutnej szczerości wobec rzeczywistości.

Odmowa nie jest osobista, lecz metodologiczna i duchowa

Dlatego ten, kto nie przeszedł choćby w minimalnym stopniu tej drogi — kto nie rozumie, że poszukiwanie prawdy nie jest wyborem opcjonalnym, lecz moralnym i duchowym obowiązkiem — nie może być moim rozmówcą. To nie jest kwestia sympatii, upodobania, gustu czy opinii. To kwestia etyki, zbawienia i obowiązku wobec Boga.

Tak jak nie można celebrować sakramentów z kimś, kto odrzuca wiarę katolicką, tak samo nie można dzielić się pracą intelektualną z kimś, kto — świadomie lub nie — odrzuca duchową odpowiedzialność, jaka się z nią wiąże. Życie intelektualne jest dla mnie formą liturgii — nieustannym aktem ofiarowania Bogu tej najbardziej szlachetnej części, którą mi dał: rozumu, uporządkowanego przez miłość.

Prawda jest fundamentem wolności

Moja wolność opiera się na prawdzie. A moja prawda nie jest prywatna, nie jest subiektywna ani nie jest produktem mojej osobistej opinii. Jest ona postępującym upodobnieniem się do Pełni Boga, do tego, co objawiło wcielone Słowo, i do tego, co uporządkowany rozum jest w stanie osiągnąć.

Dlatego kryterium przebywania w moim środowisku intelektualnym nie jest sympatia ani powierzchowna zgodność, lecz radykalne zobowiązanie wobec prawdy, tak jak uczą mistrzowie filozofii wieczystej, w świetle Objawienia. Kto tego nie rozumie — nie rozumie mnie. A zatem — nie może ze mną iść.

Bibliografia podstawowa

Filozofia Obecności

• Lavelle, Louis. Świadomość siebie. Przekład: Lourival Gomes Machado. São Paulo: Martins Fontes, 2004.

• Lavelle, Louis. Błąd Narcyza. Przekład: Lourdes Santos Machado. Lizbona: Fundação Calouste Gulbenkian, 1998.

• Lavelle, Louis. Traktat o wartościach. Lizbona: Fundação Calouste Gulbenkian, 1984.

Formacja filozoficzna i etyka intelektualna

• Carvalho, Olavo de. Ogród udręk. 5. wydanie. São Paulo: Vide Editorial, 2015.

• Carvalho, Olavo de. Kolektywny idiota. 5. wydanie. São Paulo: Vide Editorial, 2013.

• Carvalho, Olavo de. Internetowy Kurs Filozofii. (Materiały dystrybuowane wśród studentów przez 15 lat, obecnie dostępne na platformie Seminarium Filozofii).

Odniesienia teologiczne

• Katechizm Kościoła Katolickiego. Edycja Typiczna Watykańska. São Paulo: Loyola, 2000.

• Pismo Święte. Biblia Tysiąclecia lub Biblia Vulgata (dla czytających po łacinie). Kluczowe odniesienia: Mt 10,32-33; Rz 12,1-2; Mt 25,14-30.

• Leon XIII. Rerum Novarum. Encyklika o sytuacji robotników. Watykan, 1891.

• Benedykt XVI. Fides et Ratio. Encyklika o relacji między wiarą a rozumem. Watykan, 1998.

Filozofia Wierności

• Royce, Josiah. The Philosophy of Loyalty. New York: Macmillan, 1908. (Polecana przez Olavo de Carvalho jako kluczowa pozycja do zrozumienia problemu lojalności w rozwoju osobowości etycznej i intelektualnej).