Nauka konkretna: między prawdą, doświadczeniem a zwierzęciem, które kłamie

1. Wprowadzenie

Żyjemy w epoce, w której słowo „nauka” zostało oderwane od swojego pierwotnego znaczenia. Nauka zaczęła oznaczać statystyki, modele matematyczne, raporty techniczne, opinie ekspertów — wszystko to często oderwane od rzeczywistego ludzkiego doświadczenia, od życia konkretnego i, przede wszystkim, od prawdy.

Jeśli jednak istnieje filozofia konkretna, oparta na doświadczeniu bezpośrednim i roztropności praktycznej, to musi istnieć również coś, co można nazwać nauką konkretną: sposobem poznania, który nie jest zakładnikiem użytecznych abstrakcji, lecz zakorzenia się w rzeczywistości, prawdzie i integralności ludzkiego ducha.

Różnica między nauką konkretną a nauką abstrakcyjną nie jest drobnym szczegółem: to różnica między poznaniem, które prowadzi do Drogi, Prawdy i Życia, a poznaniem, które degeneruje się w zwierzę, które kłamie — człowieka poświęcającego prawdę na rzecz doraźnej wygody i czyniącego swój umysł sługą ideologii.

2. Doświadczenie bezpośrednie jako fundament poznania

Olavo de Carvalho wyraził to jasno:

„Bezpośrednie ludzkie doświadczenie zawsze będzie sędzią nauki, a nigdy odwrotnie.”

Przed jakąkolwiek teorią naukową istniało życie ludzkie: miliony ludzi żyjących, pracujących, cierpiących, kochających, wychowujących dzieci, grzebiących swoich zmarłych, poszukujących sensu.

To doświadczenie bezpośrednie — konkretne, wcielone, niepowtarzalne — jest prawdziwą glebą, z której może wyrastać każde uczciwe poznanie.

Bez niego nie ma nauki. Z nim nauka odkrywa swoje naturalne granice.

Nauka konkretna rodzi się, gdy:

– wiedza dotyka rzeczywistego życia;
– to, co się twierdzi, może być udowodnione „smakiem rzeczy”;
– kryterium prawdy jest kontakt z rzeczywistością, a nie prestiż wypowiedzi.

3. Smak rzeczy: ostateczny test rzeczywistości

Żadna teoria nie zastąpi najprostszego sprawdzianu:

– czy chleb jest dobry?
– czy wino jest autentyczne?
– czy ta droga jest bezpieczna?
– czy ten człowiek jest godny zaufania?
– czy to działanie prowadzi do dobra?
– czy to doświadczenie ma sens?

Smak rzeczy — metafora i rzeczywistość — jest nieprzekupnym trybunałem poznania.

Chroni nas przed arogancją wiary, że model statystyczny wie więcej niż doświadczenie przeżyte przez całe pokolenia.

Dlatego nauka konkretna jest roztropna, ludzka i prawdziwa: poddaje się temu, co realne, a nie odwrotnie.

4. Zderzenie tego, co wygodne i rozsądne, z tym, co wygodne, lecz oderwane od prawdy

Istnieją dwa rodzaje wygody:

(1) wygodne i rozsądne

— to, co jest użyteczne, bo jest prawdziwe
— to, co sprzyja dobru
— to, co zgadza się z rzeczywistością
— to, co jest roztropne
— to, co zgodne jest z Logosem

(2) wygodne, lecz oderwane od prawdy

— to, co jest użyteczne, bo zwodzi
— to, co jest politycznie wygodne
— to, co służy władzy, a nie rzeczywistości
— to, co pogrąża się w ideologii
— to, co przemienia człowieka w „zwierzę, które kłamie”

Nauka konkretna przynależy do pierwszego rodzaju. Nauka abstrakcyjno-ideologiczna — do drugiego.

Pierwsza podnosi człowieka. Druga go degraduje.

5. Nauka konkretna wskazuje na Logos — a Logos jest Chrystusem

Każda prawda cząstkowa prowadzi do Prawdy pełnej.

Każda nauka prawdziwa — bo pokorna i wierna rzeczywistości — prowadzi człowieka:

– do uznania porządku wszechświata,
– do szacunku wobec granic sumienia,
– do czci wobec tajemnicy,
– do uświadomienia sobie, że to, co realne, nie jest ludzkim wymysłem,
– do spotkania z Logosem.

A Logos nie jest abstrakcją filozoficzną. Jest Osobą.

Nauka konkretna, oczyszczona sądem doświadczenia, wskazuje na Chrystusa — Drogę, Prawdę i Życie.
Nauka ideologiczna wskazuje na zwierzę, które kłamie — człowieka wierzącego, że może wymyślić rzeczywistość na nowo.

6. Nauka abstrakcyjna i narodziny ideologii

Gdy nauka oddala się od rzeczywistości:

– staje się narzędziem władzy;
– służy interesom chwilowym;
– zamienia roztropność na użyteczność;
– tworzy sztuczne pewności;
– produkuje statystyki uzasadniające polityki nieludzkie;
– staje się dogmatem bez Boga;
– dusi wolność w imię techniki;
– narzuca modele nierealne ludziom realnym.

Taka „nauka” nie jest poznaniem — jest ideologią w przebraniu akademickim.

To nauka zwierzęcia, które kłamie: tego, kto woli użyteczne od prawdziwego.

7. Nauka konkretna jako pojednanie życia i poznania

Nauka konkretna jako jedyna potrafi pojednać:

– doświadczenie i teorię;
– praktykę i kontemplację;
– roztropność i technikę;
– prawdę i użyteczność;
– wolność i porządek;
– rozum i wiarę.

Rodzi się z życia, wraca do życia i w życiu znajduje swoją próbę.

To poznanie, które pozwala się kształtować przez to, co realne — a nie odwrotnie. To nauka, którą człowiek przeżywa, zanim ją zmierzy.

8. Zakończenie: nauka, która zbawia, i nauka, która gubi

Nauka konkretna ratuje nas przed iluzją nowoczesności, bo:

– jest uczciwa,
– ludzka,
– zakorzeniona,
– pokorna,
– odpowiedzialna,
– prawdziwa.

Nauka abstrakcyjna gubi nas, bo:

– jest kłamliwa,
– oderwana od realnego,
– uwiedziona przez władzę,
– zbyt użyteczna, by być moralną,
– zbyt doskonała, by być prawdziwa.

Między nimi rozpościera się przepaść.

Jedna prowadzi do Logosu. Druga — do zwierzęcia, które kłamie.

Wybór jest epistemologiczny — lecz również duchowy.

Bibliografia

1. Filozofia doświadczenia bezpośredniego

• Olavo de Carvalho — Świadomość nieśmiertelności

• Olavo de Carvalho — Ogród Udręk

• Eric Voegelin — Nauka, polityka i gnostycyzm

• Michael Polanyi — Wiedza osobista

• Gabriel Marcel — Homo Viator

• Josef Pieper — Czas wolny jako podstawa kultury

• Karol Wojtyła — Osoba i czyn

• Edyta Stein — Byt skończony a byt wieczny

2. Filozofia prawdy i rzeczywistości

• Arystoteles — Etyka nikomachejska

• Arystoteles — Metafizyka

• Św. Tomasz z Akwinu — Suma Teologiczna

• Romano Guardini — Koniec świata nowoczesnego

• Étienne Gilson — Realizm metafizyczny

• Joseph Ratzinger — Wprowadzenie w chrześcijaństwo

3. Krytyka scjentyzmu i nauki abstrakcyjnej

• Mary Midgley — Nauka jako zbawienie

• Paul Feyerabend — Przeciw metodzie

• Thomas Kuhn — Struktura rewolucji naukowych

• Hans-Georg Gadamer — Prawda i metoda

• Marshall McLuhan — Zrozumieć media (o tym, jak technologia zniekształca percepcję prawdy)

4. Ideologia, kłamstwo i oderwanie od rzeczywistości

• Hannah Arendt — Korzenie totalitaryzmu

• Karl Popper — Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie

• Richard Weaver — Idee mają konsekwencje

• Aleksandr Sołżenicyn — Archipelag GUŁag

• Feliks Koneczny — System cywilizacji (różne tłumaczenia i wydania)

5. Chrześcijańska filozofia nauki i poznania

• Stanley Jaki — Zbawca nauki

• Pierre Duhem — Cel i struktura teorii fizycznej

• John Polkinghorne — Nauka i Opatrzność

• C. S. Lewis — Cuda

• Blaise Pascal — Myśli