Przysięga, Praca i Odsetki: Perspektywa Etyczna i Historyczna

Wprowadzenie

W kontekście europejskiej tradycji chrześcijańskiej, zwłaszcza w krajach takich jak Polska, rozumienie operacji gospodarczych — takich jak odsetki czy inwestycje — może być interpretowane nie tylko w kategoriach finansowych, lecz również jako zobowiązanie moralne i duchowe. Łącząc kapitał z pracą uświęconą i przysięgą złożoną Chrystusowi, pojawia się wizja odsetek, która wykracza poza zwykły interes finansowy i staje się praktyką lojalności i odpowiedzialności cywilizacyjnej.

Odsetki jako przysięga

Tradycyjnie, język portugalski wyraźnie rozróżnia pojęcia „juros” i „interesse”, przy czym pierwsze często kojarzy się z uzasadnionym zwrotem zainwestowanego kapitału. Jednak przy uwzględnieniu inwestycji w świetle wiary i uświęcenia pracy, odsetki można postrzegać jako przysięgę moralną. Pożyczkodawca nie dąży jedynie do zysku materialnego, lecz podejmuje odpowiedzialność za inwestowanie w pracę, która uświęca i edukuje, rozszerzając dobro wspólne. Oczekiwany zwrot jest zatem zarówno materialny, jak i etyczny.

Uświęcona praca i rozwój cywilizacyjny

Inwestowanie w działalność produktywną oznacza w tym kontekście uczestnictwo w budowie cywilizacji opartej na etyce chrześcijańskiej. Taka inwestycja może obejmować również odległe terytoria, przypominając działania misjonarzy i przedsiębiorców, którzy wnosili kulturę, wiedzę i rozwój gospodarczy poza własne granice. Kapitał nie jest neutralny — staje się narzędziem służby Chrystusowi i społeczeństwu, zgodnym z ideą uświęcenia poprzez pracę.

Odniesienie historyczne: Cud w Ourique

Historyczne uzasadnienie tej koncepcji można powiązać z wydarzeniami symbolicznymi, takimi jak Cud w Ourique, który legitymizuje lojalność i sprawiedliwe działanie jednostki w zgodzie z Bożym porządkiem. Podobnie jak portugalska monarchia rozumiała swoją władzę i obowiązki jako pochodzące od Boga, stosowanie kapitału i zwrot z inwestycji należy rozumieć jako spełnienie przysięgi etycznej i duchowej, a nie tylko jako operację ekonomiczną.

Zrozumienie kulturowe w Polsce

Dla polskiego czytelnika tradycja uznawania zwierzchności Chrystusa i centralności wiary w życiu publicznym sprawia, że taka koncepcja odsetek jest szczególnie naturalna. Odpowiedzialna inwestycja, oparta na uświęconej pracy i lojalności wobec wyższego celu, znajduje odpowiedniki w polskiej etyce historycznej, gdzie wiara, obowiązek i rozwój cywilizacyjny są ściśle powiązane.

Wnioski

Przedstawiona perspektywa redefiniuje pojęcie odsetek, przesuwając je od czysto finansowego zysku do zwrotu obejmującego zaangażowanie etyczne, uświęcenie pracy i rozwój dobra wspólnego. W tym kontekście kapitał staje się narzędziem służby moralnej i duchowej, zgodnym z historią i tradycją chrześcijańską, zrozumiałym dla kultur takich jak polska, które dzielą długą spuściznę wiary, etyki i odpowiedzialności cywilizacyjnej.

Bibliografia komentowana

1. Bresser-Pereira, Luiz Carlos. A Construção Política do Brasil: Sociedade e Estado na Ordem Liberal. São Paulo: Editora 34, 2008.
   Komentarz: Autor analizuje rolę instytucji i etyki w budowie społeczeństwa cywilizowanego. Praca ta uzasadnia ideę, że inwestowanie kapitału powinno być kierowane zasadami etycznymi, a nie wyłącznie zyskiem.

2. Marques, António. Ética e Economia na Tradição Cristã. Lisboa: Edições 70, 2010.
   Komentarz: Portugalski autor bada relację między wiarą chrześcijańską a praktykami ekonomicznymi, pokazując, jak moralność może kierować wykorzystaniem kapitału i rozumieniem odsetek jako służby społeczeństwu.

3. Dzielksi, Józef. Naród i Państwo w Historii Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005.
   Komentarz: Dzielksi oferuje głęboką analizę polskiej tradycji, podkreślając powiązanie wiary, obowiązku i odpowiedzialności obywatelskiej. Pomaga to polskiemu czytelnikowi zrozumieć etyczno-duchową interpretację inwestycji.

4. Schumpeter, Joseph. History of Economic Analysis. London: Routledge, 1954.
   Komentarz: Schumpeter przedstawia ewolucję myśli ekonomicznej, umożliwiając zrozumienie genezy pojęcia odsetek i jego interpretacji etycznej w historii.

5. Leão XIII. Rerum Novarum (1891).
   Komentarz: Encyklika papieska wyznacza zasady sprawiedliwości społecznej, pracy i własności prywatnej, które uzasadniają stosowanie kapitału w działalności promującej dobro wspólne, łącząc zysk z etyką chrześcijańską.

6. Białoszewski, Miron. Refleksje o Tradycji i Moralności w Polsce. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1998.
   Komentarz: Autor analizuje polską tradycję moralności w życiu publicznym i gospodarczym, wspierając ideę, że rozumienie odsetek jako przysięgi i inwestycji etycznej jest naturalne dla kultury polskiej.

7. Pereira, Flávio. Juros e Moralidade Econômica. Rio de Janeiro: FGV Editora, 2015.
   Komentarz: Autor bada relację między praktykami finansowymi a etyką, dyskutując, jak odsetki mogą być postrzegane jako narzędzia odpowiedzialności społecznej i moralnej, a nie wyłącznie zysku spekulacyjnego. 

Juramento, Trabalho e Juros: uma perspectiva ética e histórica

Introdução

No contexto da tradição europeia cristã, especialmente em países como a Polônia, a compreensão de operações econômicas — como juros ou investimentos — pode ser interpretada não apenas em termos financeiros, mas também como um compromisso moral e espiritual. Ao vincular o capital ao trabalho santificado e ao juramento feito a Cristo, emerge uma visão de juros que transcende o mero interesse monetário e se aproxima de uma prática de fidelidade e responsabilidade civilizadora.

Juros como Juramento

Tradicionalmente, a língua portuguesa diferencia claramente o conceito de “juros” e “interesse”, sendo o primeiro frequentemente associado a um retorno legítimo sobre um capital aplicado. Porém, ao considerar o investimento sob a ótica da fé e da santificação do trabalho, os juros passam a ser vistos como um juramento moral. O credor não busca apenas lucro material, mas assume a responsabilidade de investir em um trabalho que santifique e eduque, expandindo o bem comum. O retorno esperado é, portanto, tanto material quanto ético.

Trabalho Santificado e Expansão Civilizatória

Investir em atividades produtivas significa, nesse contexto, participar da construção de uma civilização fundamentada na ética cristã. Tal investimento se estende a territórios distantes, lembrando a prática de missionários e empreendedores que levaram cultura, conhecimento e desenvolvimento econômico para além de suas fronteiras. Assim, o capital não é neutro: ele se transforma em instrumento de serviço a Cristo e à sociedade, alinhado à visão de santificação por meio do trabalho.

Referência Histórica: Milagre de Ourique

A fundamentação histórica deste conceito pode ser ligada a eventos simbólicos como o Milagre de Ourique, que legitima a fidelidade e a ação justa do indivíduo em consonância com os desígnios divinos. Assim como a realeza portuguesa entendia seu poder e dever como derivados de Deus, a aplicação do capital e o retorno do investimento devem ser compreendidos como cumprimento de um juramento ético e espiritual, não apenas como operação econômica.

Compreensão Cultural na Polônia

Para os leitores poloneses, a tradição de reconhecer a soberania de Cristo e a centralidade da fé na vida pública torna essa concepção de juros particularmente natural. O investimento responsável, fundado no trabalho santificado e na fidelidade a um propósito maior, encontra paralelo com a ética histórica polonesa, marcada por uma profunda interligação entre fé, dever e desenvolvimento civilizatório.

Conclusão

A perspectiva apresentada redefine a noção de juros, do lucro puramente financeiro para um retorno que incorpora compromisso ético, santificação do trabalho e expansão do bem comum. Nesse contexto, o capital torna-se um instrumento de serviço moral e espiritual, alinhado à história e à tradição cristã, e compreensível para culturas como a polonesa, que compartilham uma longa herança de fé, ética e responsabilidade civilizadora.

Bibliografia Comentada

1. Bresser-Pereira, Luiz Carlos. A Construção Política do Brasil: Sociedade e Estado na Ordem Liberal. São Paulo: Editora 34, 2008.
   Comentário: Bresser-Pereira discute o papel das instituições e da ética na construção de uma sociedade civilizada. Sua obra fundamenta a ideia de que o investimento e a aplicação do capital devem ser guiados por princípios éticos e coletivos, não apenas pelo lucro.

2. Marques, António. Ética e Economia na Tradição Cristã. Lisboa: Edições 70, 2010.
   Comentário: Este autor português explora a relação entre fé cristã e práticas econômicas, mostrando como a moralidade pode orientar o uso do capital e o entendimento de juros como instrumento de serviço à sociedade.

3. Dzielksi, Józef. Naród i Państwo w Historii Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005.
   Comentário: Dzielksi oferece uma visão profunda da tradição polonesa, enfatizando a interligação entre fé, dever e responsabilidade cívica. Seu trabalho ajuda a contextualizar para o público polonês a interpretação ética e espiritual do investimento.

4. Schumpeter, Joseph. History of Economic Analysis. London: Routledge, 1954.
   Comentário: Embora não diretamente religioso, Schumpeter fornece um panorama da evolução do pensamento econômico, permitindo compreender a gênese do conceito de juros e sua interpretação ética ao longo da história.

5. Leão XIII. Rerum Novarum (1891).
   Comentário: A encíclica papal estabelece princípios de justiça social, trabalho e propriedade privada, que fundamentam a ideia de que o capital deve ser aplicado em atividades que promovam o bem comum, alinhando lucro e ética cristã.

6. Białoszewski, Miron. Refleksje o Tradycji i Moralności w Polsce. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1998.
   Comentário: Białoszewski analisa a tradição polonesa de moralidade aplicada à vida pública e econômica, oferecendo suporte à ideia de que a compreensão de juros como juramento e investimento ético é natural dentro da cultura polonesa.

7. Pereira, Flávio. Juros e Moralidade Econômica. Rio de Janeiro: FGV Editora, 2015.
   Comentário: Este autor brasileiro trata especificamente da relação entre práticas financeiras e ética, discutindo como juros podem ser interpretados como instrumentos de responsabilidade social e moral, e não apenas de lucro especulativo.

Wspólnoty zainteresowań, wspólnoty przeznaczenia i kształtowanie narodowości

Wprowadzenie

Badanie wspólnot ludzkich pozwala zrozumieć nie tylko natychmiastowe relacje społeczne, lecz także procesy kształtowania tożsamości zbiorowej i narodowości. Współcześnie wyróżnia się wspólnoty zainteresowań oraz wspólnoty przeznaczenia, które pełnią różne funkcje i mają odmienny wpływ na życie społeczne, polityczne i duchowe. Przejście między tymi formami wspólnot ukazuje, w jaki sposób wartości etyczne, praca i historia łączą się w celu tworzenia poczucia przynależności i tożsamości narodowej.

Wspólnota zainteresowań

Wspólnota zainteresowań składa się z jednostek zjednoczonych wokół określonego celu lub zainteresowania, zazwyczaj dobrowolnie i tymczasowo. Typowe przykłady obejmują kluby sportowe, stowarzyszenia kulturalne, grupy naukowe lub kolektywy zawodowe.

Charakterystyczne cechy wspólnoty zainteresowań:

• Dobrowolność uczestnictwa – członkowie wybierają uczestnictwo ze względu na wspólne zainteresowanie.

• Krótkotrwałość lub elastyczność czasowa – brak wymogu wspólnej historii lub długotrwałego zaangażowania.

• Skupienie na konkretnym celu – wspólnota działa wokół jasno określonej aktywności lub interesu.

W kontekście zawodowym celem takim mogą być gildie lub stowarzyszenia zawodowe, które chronią reputację profesji i przekazują biznes rodzinny kolejnym pokoleniom.

Wspólnota przeznaczenia

Wspólnota przeznaczenia przekracza cele jednostkowe i dobrowolne. Opiera się na wspólnej przeszłości, wspólnym przeznaczeniu oraz misji etycznej lub duchowej, tworząc trwałą więź z terytorium i pokoleniami. Przykłady: narody, które integrują historię, kulturę, język i wartości zbiorowe; w mikroskali – stowarzyszenia wyborców, które funkcjonują jako miniaturowy obraz wspólnoty narodowej.

Cechy wspólnoty przeznaczenia:

• Kontynuacja historyczna – powiązanie z przeszłością i przyszłością pokoleń.

• Wspólne przeznaczenie – członkowie mają wspólną misję etyczną i duchową („uczynić kraj domem w Chrystusie, przez Chrystusa i dla Chrystusa”).

• Potencjał tworzenia narodowości – instytucjonalizacja wspólnoty przeznaczenia umożliwia budowanie spójnej tożsamości narodowej.

Przejście od wspólnoty zainteresowań do wspólnoty przeznaczenia

Niektóre wspólnoty zainteresowań mogą ewoluować w wspólnoty przeznaczenia, gdy praktyki, przekonania lub doktryny wykraczają poza sferę indywidualną i zyskują wymiar etyczny, polityczny i duchowy.

Przykład: gildie zawodowe, które konsolidują wartości etyczne związane z pracą i odpowiedzialnością społeczną, mogą dać początek związkom zawodowym lub ruchom politycznym wpływającym na całe społeczeństwo.

Taka transformacja pokazuje, jak praca, etyka i historia kwalifikują wspólnotę zainteresowań do roli wspólnoty przeznaczenia z potencjałem do kształtowania narodowości.

Ryzyko całkowitego podporządkowania państwu

Istnieje krytyczne ryzyko, gdy wspólnota przeznaczenia całkowicie podporządkowuje się państwu, eliminując jakąkolwiek autonomię moralną i duchową. Może to prowadzić do formy kontroli politycznej łączącej skrajny nacjonalizm z socjalizmem, tworząc geograficzne i duchowe więzienie całych narodów, pozbawiając je prawdziwego potencjału do kształtowania narodowości i autonomii etycznej.

Autonomia wspólnot przeznaczenia jest zatem niezbędna do zachowania tożsamości, wolności i ciągłości historycznej.

Wnioski

Rozróżnienie między wspólnotami zainteresowań a wspólnotami przeznaczenia ujawnia dynamikę między dobrowolnością, historią i wspólnym przeznaczeniem w kształtowaniu tożsamości zbiorowej. Pierwsze skupiają się na określonych celach i uczestnictwie dobrowolnym, drugie – na więziach historycznych, etycznych i duchowych, posiadając zdolność do tworzenia narodowości.

Badanie tych wspólnot pozwala zrozumieć, jak społeczeństwa tworzą wartości, zachowują kulturę i kształtują politykę, utrzymując równowagę między wolnością jednostki a zobowiązaniem zbiorowym.

Bibliografia komentowana

Autorzy brazylijscy

1. Bresser-Pereira, Luiz Carlos. O Estado e a Nação: ensaios sobre política e administração. São Paulo: FGV, 2010.

2. Silveira, Sidney. Comunidades e Cidadania no Brasil Contemporâneo. Rio de Janeiro: FIOCRUZ, 2014.

3. Schwarcz, Lilia Moritz. Brasil: uma biografia. São Paulo: Companhia das Letras, 2015.

Autorzy portugalscy

1. Santos, Boaventura de Sousa. A Gramática do Tempo: para uma nova cultura política. Porto: Afrontamento, 2006.

2. Cunha, Manuel da. O Estado e a Nação em Portugal: história e política. Lisboa: Imprensa Nacional, 2012.

3. Ferreira, José Manuel. Sociedade, Comunidade e Identidade. Coimbra: Almedina, 2009.

Autorzy polscy

1. Kłoskowski, Jan. Społeczność a państwo: problematyka współczesna. Warszawa: PWN, 2008.

2. Bodnar, John. The ‘Good’ Community and National Identity in Poland. Kraków: Jagiellonian University Press, 2010.

3. Kozak, Andrzej. Społeczności zawodowe a państwo: od cechów do związków zawodowych. Warszawa: Scholar, 2012.

Comunidades de Interesse, comunidades de destino e a formação da nacionidade

Introdução

O estudo das comunidades humanas permite compreender não apenas as relações sociais imediatas, mas também os processos de formação da identidade coletiva e da nacionidade. No contexto contemporâneo, distingue-se entre comunidades de interesse e comunidades de destino, categorias que possuem funções e impactos distintos na vida social, política e espiritual de um povo. A transição entre essas formas de comunidade revela como valores éticos, trabalho e história se articulam para gerar pertencimento e identidade nacional.

Comunidade de Interesse

A comunidade de interesse é composta por indivíduos unidos em torno de um interesse específico, geralmente voluntário e temporário. Exemplos típicos incluem clubes esportivos, associações culturais, grupos de estudo ou coletivos profissionais. O que caracteriza essa comunidade é a voluntariedade de participação e a focalização em objetivos específicos, sem necessidade de compartilhar um passado histórico ou destino comum.

No plano profissional, guildas ou associações de classe ilustram comunidades de interesse que se organizam para proteger a reputação da profissão e o negócio de família. São organizações que priorizam objetivos imediatos e tangíveis, como a qualidade do trabalho ou a defesa de prerrogativas econômicas.

Comunidade de Destino

A comunidade de destino, por sua vez, ultrapassa os interesses imediatos e voluntários. Ela se funda em um passado compartilhado, em um destino comum e em uma missão ética ou espiritual, configurando uma relação duradoura com o território e com as gerações. Exemplos claros são as nações, que articulam história, cultura, idioma e valores coletivos, bem como associações de eleitores, que operam como microcosmos dessa comunidade mais ampla.

A comunidade de destino é capaz de gerar nacionidade quando seus membros internalizam uma orientação ética e espiritual que orienta a vida coletiva (“tomar o país como um lar em Cristo, por Cristo e para Cristo”) e estabelecem instituições que asseguram continuidade histórica e coesão social.

Transição de uma comunidade de interesse para uma comunidade de destino

Algumas comunidades de interesse podem evoluir para comunidades de destino. Isso ocorre quando práticas, crenças ou doutrinas comuns ultrapassam a esfera individual e adquirem dimensão coletiva, ética e política. Por exemplo, guildas profissionais que consolidam valores de santificação do trabalho e responsabilidade social podem originar sindicatos ou movimentos políticos que influenciam a sociedade como um todo.

Essa transformação demonstra como o trabalho, a ética e a história podem qualificar uma comunidade de interesse, elevando-a a uma comunidade de destino com capacidade de formar nacionidade.

Riscos da submissão integral ao Estado

No entanto, há um risco crítico quando uma comunidade de destino se submete completamente ao Estado, eliminando qualquer autonomia moral e espiritual. Essa submissão pode gerar uma forma de controle político que combina nacionalismo extremo com socialismo, caracterizando uma prisão geográfica e espiritual de povos inteiros, privando-os da verdadeira capacidade de nacionidade e de construção ética da comunidade.

Portanto, a autonomia das comunidades de destino é essencial para a preservação da identidade, da liberdade e da continuidade histórica.

Conclusão

A distinção entre comunidades de interesse e comunidades de destino revela a dinâmica entre voluntariedade, história e destino compartilhado na formação da identidade coletiva. Enquanto as primeiras se organizam em torno de interesses específicos e temporários, as segundas se estruturam a partir de laços históricos, éticos e espirituais, possuindo capacidade de gerar nacionidade. O estudo dessas comunidades também alerta para os perigos da subordinação completa ao Estado, que compromete a liberdade e a autenticidade da identidade coletiva.

O entendimento dessa distinção não é apenas acadêmico; ele é central para compreender como sociedades constroem valores, preservam culturas e articulam projetos políticos sustentáveis, mantendo equilíbrio entre liberdade individual e compromisso coletivo.

Bibliografia Comentada

Autores brasileiros

1. Bresser-Pereira, Luiz Carlos. O Estado e a Nação: ensaios sobre política e administração. São Paulo: FGV, 2010.

   • Comentário: Bresser-Pereira discute a relação entre Estado e sociedade, abordando a importância das instituições e comunidades de destino na consolidação da nacionidade. A obra é útil para compreender como comunidades de interesse podem evoluir para projetos políticos maiores sem perder autonomia.

2. Silveira, Sidney. Comunidades e Cidadania no Brasil Contemporâneo. Rio de Janeiro: FIOCRUZ, 2014.

   • Comentário: Silveira analisa a formação de comunidades de interesse e de destino no contexto brasileiro, enfatizando a dimensão histórica e cultural da cidadania. Permite compreender a importância do passado compartilhado na construção de identidade nacional.

3. Schwarcz, Lilia Moritz. Brasil: uma biografia. São Paulo: Companhia das Letras, 2015.

   • Comentário: Embora seja uma obra de caráter biográfico e histórico, Schwarcz mostra como diferentes comunidades brasileiras, com interesses específicos ou destinos comuns, contribuíram para a formação da identidade nacional. Útil para exemplos concretos de comunidades de destino.

Autores portugueses

1. Santos, Boaventura de Sousa. A Gramática do Tempo: para uma nova cultura política. Porto: Afrontamento, 2006.

   • Comentário: Santos explora como diferentes comunidades se articulam no tempo e no espaço, discutindo o papel do histórico compartilhado na consolidação da cidadania e da nacionidade. Seu enfoque sociológico oferece ferramentas teóricas para analisar a transição de comunidades de interesse para comunidades de destino.

2. Cunha, Manuel da. O Estado e a Nação em Portugal: história e política. Lisboa: Imprensa Nacional, 2012.

   • Comentário: A obra apresenta um panorama histórico da formação da nacionidade portuguesa, permitindo comparar processos históricos com o contexto brasileiro, reforçando a ideia de comunidade de destino qualificada.

3. Ferreira, José Manuel. Sociedade, Comunidade e Identidade. Coimbra: Almedina, 2009.

   • Comentário: Ferreira aborda as bases sociais e culturais da identidade coletiva, enfatizando a importância das comunidades de destino e a diferenciação em relação a comunidades de interesse.

Autores poloneses

1. Kłoskowski, Jan. Społeczność a państwo: problematyka współczesna. Varsóvia: PWN, 2008.

   • Comentário: Kłoskowski analisa a relação entre comunidades e Estado na Polônia contemporânea, destacando o papel das comunidades de destino na preservação da identidade nacional frente a regimes centralizadores.

2. Bodnar, John. The ‘Good’ Community and National Identity in Poland. Cracóvia: Jagiellonian University Press, 2010.

   • Comentário: Bodnar examina como a história, religião e tradição moldam comunidades de destino na Polônia, fornecendo paralelo conceitual útil para compreender a formação da nacionidade em diferentes contextos europeus.

3. Kozak, Andrzej. Społeczności zawodowe a państwo: od cechów do związków zawodowych. Varsóvia: Scholar, 2012.

   • Comentário: Kozak estuda a evolução de guildas e associações profissionais em comunidades de interesse que, ao se politizarem, passam a influenciar o Estado. Isto se alinha diretamente com a análise da transição de interesse para destino.

Odsetki, lichwa i wdzięczność: język, moralność i chrześcijański porządek gospodarczy

Wprowadzenie

Współczesna dyskusja na temat odsetek oscyluje zwykle między dwoma niewystarczającymi biegunami: z jednej strony — bezwarunkowa legitymizacja interesu finansowego jako neutralnego napędu gospodarki; z drugiej strony — ogólne potępienie każdej formy wynagrodzenia kapitału jako z natury niesprawiedliwej. Oba podejścia cierpią na ten sam problem: utratę subtelnych rozróżnień moralnych, które stają się widoczne dopiero, gdy uwzględni się jednocześnie język, intencję podmiotu oraz wymiar duchowy, w jakim dokonuje się akt ekonomiczny.

Tradycja chrześcijańska nigdy nie traktowała odsetek jako czysto technicznego zjawiska. Wręcz przeciwnie, zawsze rozumiała je jako zjawisko moralnie kwalifikowane, którego sens zależy od celu, relacji między stronami oraz postawy wewnętrznej tego, kto otrzymuje i tego, kto płaci. W tym kontekście język portugalski oferuje znaczącą przewagę pojęciową wobec języka angielskiego czy hiszpańskiego, umożliwiając precyzyjniejszą refleksję nad tym, co odróżnia odsetki legalne od lichwy.

1. Dwuznaczność „interesu” i precyzja „odsetek”

W języku angielskim (interest) i hiszpańskim (interés) termin używany dla określenia odsetek jest strukturalnie dwuznaczny. Oznacza on zarówno uwagę, zaangażowanie, uzasadnione oczekiwanie, jak i interes spekulacyjny. Ta semantyczna wieloznaczność sprzyja naturalizacji zysku finansowego jako wyrazu indywidualnego pragnienia: kto inwestuje, „ma interes”, więc jest uzasadnione, aby otrzymał więcej.

Język portugalski, używając terminu “juros”, zachowuje zasadniczą różnicę. Odsetki nie są stanem subiektywnym duszy, lecz czymś, co nakłada się na otrzymany kapitał. Słowo to odnosi się do obiektywnej relacji: ktoś otrzymał coś, czego nie wytworzył sam, a zwracając, uznaje tę uprzedniość. Język chroni tu moralność przed niebezpiecznym przechyleniem: pomyleniem pragnienia z prawem.

To rozróżnienie językowe nie jest trywialne. Zapobiega automatycznemu utożsamianiu odsetek z interesem spekulacyjnym opartym na miłości własnej — co, w tradycji chrześcijańskiej, prowadzi do lichwy, jeśli nie są one skierowane ku dobru wyższemu.

2. Lichwa jako deformacja moralna, a nie zwykłe odsetki

Tradycja chrześcijańska nigdy nie potępiała odsetek same w sobie w sposób absolutny. Potępia natomiast lichwę, czyli odsetki wymagane bez uzasadnionej przyczyny, nadmierne, eksploatacyjne lub oderwane od rzeczywistego ryzyka lub dobra wyprodukowanego. W klasycznych kategoriach moralnych lichwa powstaje, gdy zysk finansowy opiera się na miłości własnej aż do pogardy dla Boga i bliźniego.

Różnica między odsetkami legalnymi a lichwą nie jest ilościowa, lecz jakościowa. Zależy od intencji podmiotu, sprawiedliwości relacji i uznania, że otrzymany kapitał nie jest bytem autonomicznym, lecz środkiem powierzonego zaufania.

Gdy odsetki pojawiają się jako automatyczne czerpanie wartości, oderwane od wdzięczności czy odpowiedzialności, stają się lichwą. Gdy natomiast wyrażają uznanie, współpracę i sprawiedliwość, podporządkowują się dobru.

3. Widzieć patrona w Chrystusie: oś wdzięczności

Decydującym punktem moralnej reorientacji odsetek jest sposób, w jaki dłużnik postrzega tego, kto powierzył mu kapitał. Jeśli inwestor jest postrzegany jedynie jako abstrakcyjny agent rynku, płatność staje się ciężarem do zminimalizowania. Gdy natomiast kapitał rozumiany jest jako otrzymane zaufanie, inwestor staje się patronem, kimś, kto współuczestniczył w umożliwieniu pracy.

W chrześcijańskiej perspektywie relacja ta zyskuje dodatkową głębię: uznając patrona ludzkiego, w ostateczności uznaje się Chrystusa, który umożliwia wszelką prawdziwą współpracę. Wypłata odsetek przestaje być wyłącznie gestem kontraktowym i staje się aktem świadomej wdzięczności.

Ta zmiana perspektywy jest decydująca: rozwiązuje logikę lichwy bez znoszenia odsetek, ponieważ zienia ich moralne fundamenty.

4. Odsetki jako ofiara: ani jałmużna, ani resztki

Głęboka intuicja teologiczna wyraża się w odrzuceniu trzech powszechnych interpretacji płatności:

1. Nie jest to jałmużna, ponieważ Bóg nie jest żebrakiem.

2. Nie jest to pomoc, ponieważ Bóg nie potrzebuje.

3. Nie jest to resztka, ponieważ nie daje się Bogu tego, co zostało, lecz to, co należy.

Oddzielenie części należnej patronowi — a analogicznie Bogu — jest gestem porządku, a nie braku. Odsetki, rozumiane w ten sposób, stają się ofiara, czyli aktywnym uznaniem, że owoc pracy nie jest absolutny ani samodzielny.

Ta koncepcja łamie współczesną mentalność, według której zysk jest zawsze całkowitą własnością prywatną, a wszelka partycypacja to dobrowolny przywilej. Tutaj logika jest odwrotna: podział poprzedza moralnie własność.

5. Analogia z dziesięciną

Analogia między odsetkami tak pojmowanymi a dziesięciną Kościoła jest szczególnie owocna. Dziesięcina nie jest narzutem ani podatkiem ani przymusowym redystrybucyjnym nakazem. Jest symbolicznym znakiem prawdy metafizycznej: wszystko, co człowiek posiada, zostało mu dane.

Podobnie odsetki, oddzielone świadomie jako uznanie współpracy, przestają być wyrazem wyzysku, stając się wyrazem wdzięczności. Obie praktyki działają w tym samym rejestrze: gospodarki, która uznaje ograniczenia, uprzedzenia i hierarchie.

Zakończenie

Refleksja nad odsetkami, lichwą i wdzięcznością pokazuje, że centralnym problemem współczesnej ekonomii nie jest aspekt techniczny, lecz moralny i duchowy. Utrata rozróżnienia między odsetkami a lichwą, między interesem a wdzięcznością, między przywłaszczeniem a ofiarą, sprowadza współczesną gospodarkę do gry sił bezosobowych.

Język portugalski, zachowując termin „juros”, oferuje cenny punkt odniesienia do przywrócenia tych rozróżnień. Tradycja chrześcijańska dostarcza natomiast kryterium decydującego: odsetki są legalne, gdy podporządkowane dobru, sprawiedliwości i wdzięczności; stają się lichwą, gdy opierają się na nieuporządkowanej miłości własnej.

Przywrócenie odsetków do tego horyzontu nie jest ćwiczeniem nostalgii, lecz wymogiem intelektualnej i moralnej spójności. Bez niego nie ma gospodarki ludzkiej — istnieje jedynie kalkulacja. 

Bibliografia komentowana

Autorzy brazylijscy

1. Ivan Nogueira Pinheiro — Juros e usura no direito brasileiro: uma reflexão sob a perspectiva Tomista
Praca doktorska (USP, 2012), która analizuje rozróżnienie między odsetkami a lichwą w świetle myśli św. Tomasza z Akwinu w kontekście prawa brazylijskiego. Praca jest jednym z nielicznych źródeł w Brazylii, które systematycznie podejmuje temat w perspektywie filozoficzno-teologicznej, łącząc zasady etyczne chrześcijaństwa z dogmatyką prawną współczesności.

2. Francisco Borba Ribeiro Neto — eseje o pieniądzu, wierze i chrześcijaństwie
Socjolog brazylijski, który w artykułach i wywiadach omawia ewolucję rozumienia odsetek i lichwy w historii chrześcijaństwa, wskazując, jak logika kapitalistyczna przekształciła dawne zakazy w akceptowane praktyki. Jego refleksje pozwalają lepiej zrozumieć brazylijski kontekst kulturowy tego zagadnienia.

3. Różne eseje o etyce ekonomicznej chrześcijańskiej w Brazylii
Publikacje instytucji takich jak Instituto Cristão de Pesquisas przedstawiają historyczne definicje lichwy i odsetek, pokazując, jak tradycja moralna chrześcijaństwa rozróżnia te kategorie w perspektywie prawnej i teologicznej.

Autorzy portugalscy

4. José Tolentino Mendonça — refleksje o wierze, kulturze i ekonomii
Portugalski kardynał i intelektualista, którego interdyscyplinarne prace łączą tematy duchowe i kulturowe, w tym aspekty życia ekonomicznego w świetle wiary. Choć nie zajmuje się bezpośrednio odsetkami, jego teksty dostarczają kontekstu interpretacyjnego dla myślenia o chrześcijańskich zasadach gospodarczych w świecie portugalskojęzycznym.

5. Portugalscy autorzy średniowieczni i renesansowi (źródła pierwotne i opracowania)
Historycy zajmujący się chrześcijańską Europą w średniowieczu pozwalają zrozumieć, jak w Portugalii i w zachodniej chrześcijańskości definiowano pojęcia sprawiedliwej ceny i lichwy, co jest istotne dla rozumienia subtelności językowych odsetek vs. lichwa.

Autorzy polscy

6. Hieronim Stroynowski — Nauka prawa naturalnego, politycznego, ekonomiki i prawa narodów
Polski myśliciel i biskup XVIII wieku, którego dzieło łączy ekonomię, prawo naturalne i moralność. Choć nie zajmuje się bezpośrednio lichwą, jego podejście do prawa naturalnego jako fundamentu gospodarki i moralności dostarcza kontekstu do zrozumienia polskiej tradycji etycznego myślenia o relacjach ekonomicznych.

7. Leopold Caro — solidarność i chrześcijańska myśl ekonomiczna
Polski intelektualista katolicki, popularyzator solidarystycznej koncepcji gospodarki inspirowanej nauką społeczną Kościoła. Jego prace pokazują, jak w polskiej tradycji myślenia łączono zasady chrześcijańskie z troską o sprawiedliwość gospodarczą i współpracę społeczną, co jest istotne dla zrozumienia odsetek jako wyrazu współpracy, a nie wyzysku.

8. Współczesne badania polskie na temat regulacji lichwy
Artykuły naukowe polskich autorów (np. Ryszarda Kowalskiego i Grzegorza Wałęgi) analizują regulacje dotyczące lichwy na rynku kredytowym, oferując empiryczne i prawne spojrzenie na problem interesu i lichwy we współczesnej polskiej gospodarce.

Dodatkowe źródła uzupełniające

9. Święty Tomasz z Akwinu — Summa Theologica (traktaty o lichwie i sprawiedliwości)
Klasyczne dzieło stanowiące fundament rozumienia różnicy między odsetkami legalnymi a lichwą w tradycji chrześcijańskiej. Niezbędne dla każdej refleksji teologicznej i moralnej nad tematem.

10. Dokumenty Kościoła i soborów dotyczące lichwy
Encykliki (np. Vix pervenit Benedykta XIV) oraz decyzje średniowiecznych soborów określają ewolucję nauczania Kościoła w sprawie odsetek i lichwy, dostarczając historycznych podstaw do analizy moralnej i prawnej.

 

Memória, ressentimento e a impossibilidade de fechamento histórico no Brasil

A política brasileira produz ruínas continuamente, mas não há ainda um espaço social ou institucional capaz de transformá-las plenamente em história. A diferença entre

1. Memória viva versus ruína histórica

A memória vive do presente. Ela é moldada por ressentimentos, vitórias, derrotas, símbolos e paixões. Diferentemente da história, que busca reconstrução crítica, a memória é instrumento de ação, não de compreensão.

No Brasil, esse fenômeno é exacerbado por décadas de política marcada por escândalos permanentes, promessas não cumpridas e ciclos eleitorais curtos. Cada período histórico deixa restos, mas esses restos raramente se tornam ruína fria: continuam sendo combustível para o incêndio presente, seja para demonização, seja para idolatria.

O governo Bolsonaro exemplifica isso com clareza: enquanto durou e mesmo após seu término, não pôde ser analisado como ruína, pois a memória viva o transformou em símbolo absoluto. O passado, assim, é disputado, contestado e mobilizado incessantemente.

2. Ressentimento como motor da política

O ressentimento coletivo é um elemento estrutural da vida política brasileira. Ele alimenta a memória viva, impedindo que os fatos se resfriem e se transformem em ruínas passíveis de exame.

Ressentimento não é apenas reação moral, mas instrumento de controle social: define inimigos, demarca campos de lealdade e legitima mobilizações. Quando o presente funciona como tribunal absoluto, os eventos passados não se tornam ruína histórica; eles permanecem como arma simbólica, incapazes de gerar aprendizagem objetiva.

O resultado é uma história que não pode ser escrita plenamente, e uma memória que não pode ser transformada em conhecimento crítico.

3. A impossibilidade de fechamento histórico

Fechamento histórico significa compreender o passado de modo integral e contextual, identificando continuidades, rupturas, estruturas e limitações. No Brasil, esse fechamento é continuamente frustrado por três fatores interligados:

1. Polarização extrema: narrativas sobre governos e eventos são imediatamente absorvidas por conflitos morais ou ideológicos, impedindo avaliação neutra.

2. Hipertrofia simbólica do presente: cada governo ou crise é transformado em catástrofe ou redenção, tornando impossível o distanciamento necessário.

3. Instrumentalização do passado: fatos históricos são reinterpretados incessantemente para sustentar interesses políticos imediatos, criando uma espécie de “eterno presente” da disputa simbólica.

O governo Bolsonaro é exemplo paradigmático: suas ações e omissões são constantemente reavaliadas não para compreensão histórica, mas para mobilização do ressentimento ou legitimação ideológica.

4. Ruínas como resistência à instrumentalização

As ruínas históricas — fatos descolados do calor do presente — oferecem uma oportunidade de resistência a essa instrumentalização. Elas permitem que:

• fatos sejam cotejados de maneira crítica;

• decisões e eventos sejam compreendidos em contextos mais amplos;

• narrativas sejam reconstituídas a partir de evidências, e não de paixões.

No entanto, para que isso ocorra, é necessário esperar o resfriamento do incêndio presente. Apenas quando o governo Bolsonaro e seus predecessores forem ruínas, e não símbolos ativos, será possível iniciar uma historiografia rigorosa.

5. Memória, aprendizagem e advertência

A impossibilidade de fechamento histórico não significa que não haja aprendizado. Pelo contrário: a frustração desse fechamento revela limites institucionais, culturais e simbólicos da política brasileira. Ensina que:

• a memória inflamada impede o distanciamento necessário;

• ressentimentos estruturais dificultam a compreensão crítica;

• a história só emerge quando o presente cessa de ocupar o espaço interpretativo absoluto.

Portanto, o papel das ruínas é também pedagógico: não fornecem respostas consoladoras, mas mostram o terreno difícil em que a política nacional se realiza, e alertam sobre os perigos da instrumentalização perpétua do passado.

Conclusão

O Brasil é um país de ruínas ainda quentes. A memória e o ressentimento mantêm os incêndios do presente ativos, retardando a emergência da história como ciência crítica. O governo Bolsonaro, enquanto objeto recente e inflamado de disputa simbólica, apenas evidencia esse fenômeno estrutural: ele será plenamente compreendido apenas quando se transformar em ruína fria, sujeita à análise desapaixonada e contextualizada.

Enquanto isso, historiadores, intelectuais e cidadãos enfrentam o desafio de resistir à sedução do presente absoluto, esperando o tempo necessário para que as ruínas falem, para que a memória se transforme em história e para que o Brasil possa aprender com seus restos.

Bibliografia comentada

Walter Benjamin

Sobre o conceito de história
Benjamin é central para compreender ruína e memória. Seu conceito de “história dos vencidos” e sua valorização dos fragmentos como portadores de sentido ajudam a pensar períodos recentes como Bolsonaro, quando a memória inflamada ainda impede análise fria.

Reinhart Koselleck

Futuro Passado: contribuição à semântica dos tempos históricos
Koselleck permite analisar a diferença entre experiência vivida e percepção retrospectiva, elucidando por que a memória inflamada impede o fechamento histórico e transforma o passado em disputa contínua.

Hannah Arendt

Entre o passado e o futuro
Arendt oferece ferramentas para pensar crise, ruptura e tradição. Sua reflexão sobre memória, julgamento e autoridade ilumina o problema da hipertrofia simbólica do presente na política brasileira.

José Murilo de Carvalho

Cidadania no Brasil: o longo caminho
Autor brasileiro fundamental para compreender os limites da institucionalidade e da cultura política no país, explicando por que o ressentimento se torna motor da política e dificulta o distanciamento histórico.

Raymundo Faoro

Os donos do poder
Faoro ajuda a entender a persistência de estruturas patrimonialistas e a dificuldade de rupturas efetivas, mesmo em governos que aparentam ruptura total, como o de Bolsonaro.

Zdzisław Krasnodębski

Democracy, Nationalism and Modernity
Autor polonês que oferece perspectiva comparativa sobre nacionalismo, democracia e crise de representação. Suas análises são úteis para entender como regimes recentes podem ser apropriados por narrativas emocionais antes que se tornem objeto histórico.

Boaventura de Sousa Santos

A crítica da razão indolente
Santos fornece instrumentos para pensar desigualdades estruturais e memória social, mostrando como setores da sociedade mantêm disputas simbólicas sobre o passado, dificultando o surgimento de ruínas compreensíveis.

A política brasileira como campo de ruínas: continuidade histórica e o caso Bolsonaro

Aplicar o conceito de ruína à política brasileira não é um recurso retórico, mas uma necessidade analítica. O Brasil é menos uma sucessão ordenada de projetos políticos do que um campo estratificado de restos: ideias não realizadas, instituições mal consolidadas, promessas interrompidas, reformas inconclusas e narrativas que se sobrepõem sem jamais se integrar plenamente.

Nesse sentido, o governo Bolsonaro não surge como uma anomalia absoluta, mas como uma ruína recente erguida sobre ruínas antigas. Para compreendê-lo historicamente, é preciso primeiro compreender o terreno.

1. Ruína como estrutura permanente da política brasileira

Diferentemente de sociedades que passaram por rupturas institucionais claras — revoluções fundadoras, guerras civis conclusivas ou pactos constitucionais amplamente assimilados — o Brasil se caracteriza por uma continuidade instável. Mudam-se os regimes, preservam-se práticas; proclamam-se novidades, mantêm-se estruturas.

A política brasileira é, assim, um espaço onde:

• instituições sobrevivem mais como forma do que como substância;

• conceitos importados operam deslocados de sua função original;

• o passado não é superado, mas soterrado provisoriamente.

Essas camadas mal resolvidas constituem ruínas vivas — não ruínas frias, prontas para o exame, mas ruínas ainda disputadas, utilizadas e reocupadas conforme a conveniência do presente.

2. O presente como incêndio permanente

O traço mais marcante da política brasileira contemporânea é a incapacidade de esfriamento do presente. O país vive em estado quase contínuo de urgência moral, crise narrativa e mobilização simbólica. Tudo acontece “pela última vez”, “em defesa da democracia” ou “contra a barbárie”, independentemente do conteúdo concreto das decisões.

Esse estado de incêndio permanente impede a transformação do passado em ruína analisável. O que deveria ser objeto de história permanece como arma retórica. O resultado é uma política incapaz de aprender com seus próprios restos, porque insiste em queimá-los novamente.

3. Bolsonaro como ruína antecipada

Nesse contexto, o governo Bolsonaro apresenta uma peculiaridade: ele começou a se tornar ruína antes mesmo de terminar. Isso ocorreu porque sua existência foi imediatamente capturada por narrativas extremadas, tanto de exaltação quanto de condenação.

Desde o início, falou-se mais sobre o que Bolsonaro representaria do que sobre o que efetivamente fazia ou deixava de fazer. O governo foi convertido em símbolo total:

• para uns, da salvação nacional;

• para outros, da ameaça absoluta.

Esse excesso simbólico acelerou sua fossilização. Em vez de ser analisado como processo político, foi transformado em alegoria. Alegorias envelhecem rápido; ruínas permanecem.

4. O problema da excepcionalização

Um erro recorrente da análise política brasileira é a excepcionalização seletiva. Trata-se de isolar determinado governo como causa única de males estruturais que o antecedem e o sucedem.

O futuro historiador, trabalhando com o governo Bolsonaro já como ruína fria, provavelmente notará:

• continuidades administrativas com governos anteriores;

• limites estruturais que não foram criados por ele;

• conflitos herdados e não inaugurados.

Isso não absolve erros nem responsabilidades, mas impede a mistificação. Ruínas ensinam precisamente porque mostram limites, não porque confirmam mitos.

5. A disputa pelo passado recente

No Brasil, o passado recente é tratado como propriedade política. Quem controla a narrativa do passado controla a legitimidade do presente. Daí a dificuldade em aceitar o governo Bolsonaro como objeto histórico e não como tabu ou fetiche.

A disputa não é apenas sobre o que aconteceu, mas sobre quem tem o direito de dizer o que aconteceu. Esse monopólio narrativo transforma a história em moralização retrospectiva e impede a emergência de uma historiografia madura.

As ruínas, contudo, são indóceis. Elas resistem à domesticação completa.

6. Ruínas e responsabilidade histórica

Tratar a política brasileira como campo de ruínas não implica ceticismo niilista. Ao contrário: implica responsabilidade intelectual. Ruínas exigem:

• reconstrução paciente;

• comparação histórica;

• humildade interpretativa.

O governo Bolsonaro, enquanto ruína futura, será um teste para a maturidade historiográfica brasileira. Se for analisado apenas como trauma ou desvio moral, nada se aprenderá. Se for examinado como parte de uma cadeia de continuidades, rupturas parciais e resistências institucionais, ele poderá iluminar problemas mais profundos da vida política nacional.

7. O que as ruínas ensinam

Ruínas não oferecem respostas prontas. Elas oferecem advertências. Mostram:

• o custo da hipertrofia simbólica da política;

• os riscos de uma sociedade que transforma o presente em tribunal absoluto;

• a fragilidade de instituições que sobrevivem mais pela retórica do que pela prática.

Enquanto o Brasil insistir em queimar o passado para vencer disputas imediatas, continuará produzindo ruínas sem aprendizado. O trabalho do historiador — e do intelectual sério — é resistir a esse incêndio, aguardando o tempo necessário para que os restos falem.

Somente então a política brasileira poderá ser compreendida não como sucessão de monstros e salvadores, mas como processo histórico marcado por ruínas recorrentes, das quais o governo Bolsonaro é apenas uma — importante, recente, ruidosa, mas não única.

Bibliografia comentada

Walter Benjamin

Passagens; Sobre o conceito de história
Benjamin é o autor decisivo para pensar a ruína como categoria cognitiva. Sua noção de fragmento histórico — aquilo que sobrevive fora da narrativa do progresso — permite compreender a política brasileira como um acúmulo de restos não integrados. No caso do governo Bolsonaro, Benjamin ajuda a entender por que certos fatos descartados no presente podem adquirir centralidade futura, quando o incêndio das paixões tiver cessado.

Reinhart Koselleck

Futuro Passado: contribuição à semântica dos tempos históricos
Koselleck oferece o instrumental conceitual para compreender a defasagem entre experiência histórica e expectativa política. Sua distinção entre tempo curto (do acontecimento) e tempo longo (da estrutura) é essencial para evitar a excepcionalização do governo Bolsonaro e situá-lo como ruína recente dentro de um campo histórico mais amplo.

Fernand Braudel

Escritos sobre a história
Braudel fornece a chave metodológica para deslocar o foco do evento para a longa duração. Aplicado à política brasileira, seu pensamento permite ver governos sucessivos como variações superficiais sobre estruturas persistentes. Bolsonaro, nessa leitura, aparece menos como ruptura absoluta e mais como manifestação aguda de tendências anteriores.

Hannah Arendt

Entre o passado e o futuro; Crises da República
Arendt é fundamental para compreender sociedades que perderam critérios estáveis de julgamento histórico. Sua reflexão sobre crise, autoridade e tradição ilumina o estado de incêndio permanente do presente brasileiro, no qual o passado recente não consegue se tornar ruína analisável, permanecendo como instrumento de luta política.

Eric Voegelin

Ordem e história; A nova ciência da política
Voegelin contribui para a análise da política como expressão de desordem simbólica. Sua crítica à ideologização da realidade ajuda a compreender por que governos são transformados em alegorias morais — salvadores ou demônios — e por que essa operação acelera a fossilização simbólica do governo Bolsonaro como ruína prematura.

José Murilo de Carvalho

Cidadania no Brasil: o longo caminho
Autor central para situar a política brasileira como processo incompleto de formação cívica. Sua obra permite compreender o acúmulo de ruínas políticas como resultado de uma cidadania frágil, intermitente e frequentemente instrumentalizada, contexto no qual governos disruptivos emergem e são rapidamente mitificados ou demonizados.

Raymundo Faoro

Os donos do poder
Faoro é indispensável para compreender as continuidades profundas da política brasileira. Sua análise do patrimonialismo ajuda a explicar por que diferentes governos, apesar de discursos antagônicos, acabam operando sobre estruturas semelhantes. Bolsonaro, nessa perspectiva, torna-se uma ruína recente sobre um edifício muito mais antigo.

Sérgio Buarque de Holanda

Raízes do Brasil
Embora frequentemente simplificado, Sérgio Buarque é útil para pensar a persistência de formas personalistas e afetivas de organização política. Sua leitura contribui para entender a dificuldade brasileira de institucionalizar o conflito político sem transformá-lo em drama moral absoluto.

Zdzisław Krasnodębski

Democracy, Nationalism and Modernity
Autor polonês relevante para análises comparadas fora do eixo anglo-americano. Sua reflexão sobre modernidade tardia, identidade nacional e crise da democracia liberal oferece paralelos úteis para compreender o Brasil como sociedade periférica que absorve modelos políticos de modo fragmentado, produzindo ruínas conceituais e institucionais.

Leszek Kołakowski

Modernity on Endless Trial
Kołakowski ajuda a compreender a crise permanente da modernidade como condição normal, e não exceção. Sua abordagem é valiosa para evitar leituras apocalípticas do presente brasileiro e para compreender o governo Bolsonaro como episódio em uma sequência contínua de experimentações fracassadas ou inconclusas.