Pesquisar este blog

segunda-feira, 7 de abril de 2025

Inter-esse jako ontologiczna podstawa procesu i interwencji osób trzecich: ku filozofii prawa opartej na prawdzie i sprawiedliwości

Wprowadzenie

Prawo, jako normatywna nauka o ludzkim współżyciu, ma na celu sprawiedliwość, a jego podstawą jest prawda. W kontekście procesowym dążenie do prawdy nie jest jedynie abstrakcyjnym ideałem, ale konkretnym wymogiem realizowanym w napięciu między dwiema lub więcej wolami w konflikcie. W tym sensie kategoria inter-esse — której etymologia sięga łacińskiego inter-esse, oznaczającego „to, co jest między dwiema rzeczywistościami” — ujawnia ontologiczny wymiar procesu sądowego, często pomijany przez współczesną dogmatykę prawniczą.

Niniejszy esej proponuje filozoficzną refleksję nad strukturą procesu cywilnego, opartą na pojęciu inter-esse jako rzeczywistości umieszczonej między powodem a pozwanym. Utrzymuje się, że sędzia, jako centralna postać jurysdykcji, powinien brać pod uwagę nie tylko roszczenia stron sporu, ale także celowość i zasadność interwencji osób trzecich, których interesy prawne są obiektywnie związane z przedmiotem sporu. Taka refleksja na nowo stawia kwestię sprawiedliwości jako społecznego pokoju osiąganego poprzez uznanie prawdy zawartej w działaniach ludzi — prawdy, która, gdy jest rzeczywiście poznana, generuje pozytywną zewnętrzność wykraczającą poza granice konkretnego przypadku.

1. Inter-esse jako pośrednia i relacyjna rzeczywistość

Na płaszczyźnie etymologicznej i filozoficznej, inter-esse oznacza więcej niż subiektywne oczekiwanie: jest to rzeczywistość usytuowana między dwoma podmiotami, obecność uczestnicząca w relacji, nie sprowadzająca się do jednego z biegunów. W procesie inter-esse jest elementem wiążącym powoda z pozwanym; to, co jest przedmiotem sporu, którego określenie wymaga zewnętrznego aktu uznania.

Ten wymiar inter-esse jako obiektywnej rzeczywistości między podmiotami zbliża się do arystotelesowskiego pojęcia „właściwego działania” (praxis) — tego, co jest realizowane przez osobę zgodnie z jej celem. Gdy konflikt inter-esse trafia do sądu, oczekuje się od sędziego zrozumienia i osądzenia prawdy ludzkich działań w świetle prawa. Tak więc proces nie jest jedynie formalnym mechanizmem, ale przestrzenią ujawnienia bytu w sferze powinności, czyli prawdy o postępowaniu wobec sprawiedliwości.

2. Proces jako droga do ujawnienia i sprawiedliwości

Proces cywilny, jako państwowy instrument rozstrzygania sporów, ma na celu więcej niż rozwiązanie konfliktu: dąży do racjonalnej i dialektycznej rekonstrukcji faktów oraz stosownego prawa, poprzez kontradyktoryjność i pełną obronę. Jego funkcja jest zatem epistemologiczna (ujawnienie prawdy), aksjologiczna (realizacja sprawiedliwości) i teleologiczna (zapewnienie pokoju społecznego).

W tym kontekście sędzia nie powinien działać jako bierny obserwator czy mechaniczny stosujący normę, ale jako prawdziwy strażnik konkretnej sprawiedliwości, czyli ten, który rozpoznaje, na podstawie sprawy, co jest należne każdemu (suum cuique tribuere). W tym celu musi uwzględniać nie tylko argumenty głównych stron, ale także istnienie prawnie kwalifikowanych zainteresowanych, których udział może przyczynić się do wyjaśnienia sporu.

3. Interwencja osób trzecich i procesowe dobro wspólne

Możliwość interwencji osób trzecich w procesie powinna być postrzegana nie tylko jako technika procesowa, ale jako wymóg samej relacyjnej struktury konfliktu. Jeśli inter-esse jest rzeczywistością intersubiektywną, to może obejmować więcej niż dwie strony. Osoba trzecia, która interweniuje, czyni to, posiadając własne inter-esse prawne, które zostanie dotknięte przez wydane orzeczenie, nawet jeśli nie była stroną na początku postępowania.

Z filozoficznego punktu widzenia, ta interwencja znajduje uzasadnienie w idei, że sprawiedliwość, aby była pełna, musi obejmować wszystkich, których prawa są zaangażowane w spór. Odmowa udziału takich podmiotów oznaczałaby amputację prawdy o sprawie i sprowadzenie funkcji jurysdykcyjnej do jałowego formalizmu. Gdy sędzia dopuszcza interwencję osób trzecich na podstawie celowości dla rozstrzygnięcia sprawy i realizacji sprawiedliwości, uznaje, że proces należy ostatecznie do wspólnoty ludzi, którzy mają w nim inter-esse.

4. Prawda, wyrok i pokój społeczny jako pozytywna zewnętrzność

Wyrok sądowy, oparty na procesowo ujawnionej prawdzie, realizuje sprawiedliwość, a w konsekwencji przynosi pokój społeczny. Ta pacifikacja jest, że tak powiem, pozytywną zewnętrznością dobrego funkcjonowania procesu. Pojęcie zewnętrzności, pochodzące z ekonomii, wskazuje na pośrednie efekty działania, które korzystają osobom trzecim niezaangażowanym bezpośrednio w główną relację. W prawie można mówić o pozytywnej zewnętrzności, gdy sprawiedliwe rozwiązanie sporu wzmacnia zaufanie społeczeństwa do porządku prawnego i przyczynia się do spójności społecznej.

Taka perspektywa nadaje procesowi wysoki wymiar moralny i polityczny: sędzia nie decyduje tylko między stronami — decyduje wobec wspólnoty, mając na uwadze prawdę, sprawiedliwość i dobro wspólne.

Zakończenie

Powrót do etymologii inter-esse jako punktu wyjścia do przemyślenia struktury procesu cywilnego pozwala odnowić filozoficzną podstawę prawa procesowego. Uznając inter-esse jako rzeczywistość obiektywną, relacyjną i dynamiczną, można przywrócić centralność prawdy i sprawiedliwości w działaniu sądów. Tylko wtedy wyrok przestaje być czysto technicznym rezultatem, by stać się aktem pokoju społecznego w służbie wspólnoty.

Bibliografia sugerowana

Filozofia prawa:

  • GIORGI, Mauro. Interesse e Justiça. São Paulo: Martins Fontes.

  • OLIVEIRA, Manoel Jorge e Silva Neto. Justiça e Verdade no Processo. Salvador: JusPodivm.

  • ROYCE, Josiah. The Philosophy of Loyalty. Macmillan, 1908.

  • LARENZ, Karl. Metodologia da Ciência do Direito. Lisboa: Fundação Calouste Gulbenkian.

  • OLAVO DE CARVALHO. O Jardim das Aflições. Rio de Janeiro: Record, 1995.

Prawo procesowe:

  • DINAMARCO, Cândido Rangel. Instituições de Direito Processual Civil. São Paulo: Malheiros.

  • MARINONI, Luiz Guilherme; ARENHART, Sérgio Cruz. Curso de Processo Civil: Teoria Geral do Processo. São Paulo: RT.

  • DIDIER JR., Fredie. Curso de Direito Processual Civil: Parte Geral. Salvador: JusPodivm.

Sugerowana literatura polska:

Filozofia prawa / Ontologia procesu:

  • ZYGMUNT TOBIASZ. Prawda w procesie cywilnym. Warszawa: LexisNexis, 2010.

    Obszernie omawia relację między prawdą materialną a formalną, z perspektywy filozoficznej.

  • ANDRZEJ GRZEGORCZYK. Sprawiedliwość a prawda. Warszawa: PWN, 1981.

    Klasyczna pozycja łącząca logikę i filozofię prawa w analizie sądowego poznania prawdy.

Prawo procesowe:

  • KAZIMIERZ PIETRZYKOWSKI. Postępowanie cywilne – zarys wykładu. Warszawa: Wolters Kluwer, 2021.

    Podręcznik pokazujący strukturę procesu z uwzględnieniem roli sędziego i interwenientów.

  • TADEUSZ ERENBURG. Interwencja uboczna w procesie cywilnym. Kraków: UJ, 2005.

    Monografia w pełni poświęcona tematowi interwencji osób trzecich w polskim procesie cywilnym.

  • STANISŁAW GÓROWSKI. Ontologiczne podstawy prawa. Lublin: KUL, 1998.

    Praca z zakresu filozofii klasycznej, łącząca ontologię z jurysdykcją i sprawiedliwością.

 Powiązane wpisy

 https://blogdejoseoctaviodettmann.blogspot.com/2025/04/o-etymologii-sowa-inter-esse.html

Nenhum comentário:

Postar um comentário